Originally published in NRC Handelsblad, September 11, 1999.

Twintigste festival over kunst en technologie in Oostenrijk

Klonen van DNA als kunst

Op het festival Ars Electronica in Linz, een jaarlijks evenement overkunst en technologie, is het klonen van DNA tot kunst verheven. Belangstellendenkunnen het proces via Internet beïnvloeden. 'Wie de genen beheerst,beheerst de 21ste eeuw', merkte een deelnemer op.

Door INEKE SCHWARTZ

AMSTERDAM, 11 SEPT. Eeuwenlang werkten kunstenaars met dode materialen:met hout, steen, verf en doek. In de loop van deze eeuw kwamen daar allerleinieuwe materialen bij. En nu, tegen het einde van het tweede millennium,werken ze ook met levend materiaal.

Een van de spraakmakendste projecten van Ars Electronica in het OostenrijkseLinz, het toonaangevende jaarlijkse festival over kunst en technologiedat nu twintig jaar bestaat, is een project over genentechnologie. En danniet een dat het fenomeen bekritiseert, maar een dat zelf een experimentis met levend genetisch materiaal.

'Genesis' van de Amerikaanse kunstenaar Eduardo Kac past perfect bijhet thema biotechnologie ('LifeScience') van het festival in 1999. In eenlaboratorium liet Kac een 'kunstenaar-gen' produceren - geen gen van hemzelfmaar een kunstmatig ontwikkeld exemplaar op basis van een tekst uit hetBijbelse scheppingsverhaal. De tekst werd vertaald in morsetekens om eencodering in DNA mogelijk te maken. Door het aldus ontwikkelde DNA te klonenontstaan twee soorten proteïnen die, wanneer je ze combineert, opelkaar inwerken en licht geven.

Een ingewikkeld verhaal, maar in Linz is het proces in volle gang tezien. In een donkere ruimte in het OK Center für Gegenwartskunst,een van de locaties van Ars Electronica, staat een bakje met dit fluorescerendegenetische materiaal. Wie wil kan het proces zelfs een handje helpen doorde lichtbron erboven heller of zachter te laten schijnen met behulp vaneen bedieningspaneel, dat bereikbaar is via Internet. Ook dat lijkt ingewikkeld,maar is in mediakunstenland niet ongebruikelijk. Over een maand zal Kaczijn kweekje opnieuw naar het laboratorium sturen en de veranderde DNAlaten terugvertalen naar morse, en uiteindelijk naar de Engelse taal. Pasdan is het kunstwerk echt af. De Bijbeltekst uit het boek Genesis is meerdan toepasselijk: God schiep mensen 'opdat zij heersen over de vissen derzee en het gevogelte des hemels en over het vee en over de gehele aardeen over al het gedierte dat over de aarde kruipt.' Zo werd in Linz de afgelopenweek wetenschap tot kunst verheven en kunst tot wetenschap.

Tijdens de LifeScience-conferentie begin deze week werden kwesties alsdeze uitgebreid besproken. Wat Eduardo Kac doet is volkomen legaal, verklaarderechtenprofessor Lori Andrews in haar lezing. Het is niemand verboden omzelf, of met behulp van anderen, te experimenteren met genen en DNA teontwikkelen. In Europa mag het niet met menselijke genen, maar in Amerikaverbieden slechts negen staten genetische experimenten met embryo's. WaaropAndrews' collega en business-goeroe Jeremy Rifkin aanvulde: 'Wie de genenbeheerst, beheerst de 21ste eeuw'. Deze heikele kwestie werd overigensweerspiegeld door de organisatie van het festival zelf: tot ongenoegenvan een deel van het publiek was een van de sponsors van deze Ars Electronicade multinationale biotechnologie-gigant Novartis.

Het thema LifeScience leende zich meer dan ooit tot het verweven vankunst, wetenschap en maatschappelijke ontwikkelingen dat Ars Electronicavoorstaat. Tijdens de conferentie kwamen kunstenaars, medici, biologen,natuurkundigen en sociologen uit de hele wereld aan het woord over de zegeningenen de gevaren van biotechnologie in de landbouw en de geneeskunde. Hunverhalen waren minstens zo controversieel als de kunstwerken in de tentoonstellingenvan Ars Electronica. Het werd zelfs steeds moeilijker om kunst en wetenschapuit elkaar te houden. Is het project van drie Duitse kunstenaars, waarinzes hamsters in een arena robotjes met loopraderen moeten aandrijven ombij hun eten te komen, nu een kunst- of wetenschappelijk experiment? Enhet prototype van een automaat van Eric Paulos, die biologische stoffenlevert na het inscannen van een vingerafdruk?

Ook als het onderscheid tussen kunst en wetenschap wel helder leek,bleek dat toch niet altijd het geval. Een website als 'Clones R Us', dieeen scala aan genetische diensten aanbiedt, was overduidelijk kunst. Leuk,een kloon-op-maat bestellen op basis van je eigen DNA voor achtduizenddollar, of voor veel meer geld een 'Designer's kloon' van door plastischchirurgen bijgewerkte mensen als Michael Jackson en Pamela Anderson. VoorArs Electronica-bezoekers was het zonneklaar dat deze site bedoeld is omhet huidige gegoochel met genen en de discussie over het patenteren ervanaan de kaak te stellen. Maar daarbuiten is dat minder duidelijk. 'ClonesR Us' ontving al vele serieuze verzoeken via haar elektronische postbus,waaronder de smeekbede van een weduwnaar om zijn dode echtgenote opnieuwtot leven te wekken.

Wetenschappers en kunstenaars worden wel vaker met elkaar vergeleken.Maar op deze Ars Electronica kwamen beide professies wel heel dicht bijelkaar.

LifeScience-installaties en projecten van winnaars van de Prix Ars Electronica,tot eind september in het OK Center fur Gegenwartskunst, Dametzstrasse30, Linz. Publicaties: 'LifeScience' (�103,50), 'Cyberarts 99' (�78,60),'Prix Ars Electronica' en 'Ars Electronica '79-99, facing the future',(�155,-).

Back to Kac Web